Olamning Qurondagi manzarasi: Difference between revisions

Fizik olamning Qurondagi manzarasi qadimgi Yaqin Sharq va unga qöshni mintaqalar - yunon va rumliklarning borliq haqidagi bilim va tushunchalaridan kam bölsa kam-ki, ortiq emas. U paytga kelib ayrim madaniyatlar Yer sayyorasi sharsimon ekanligini tushunib yetgan bölsa, Quronda Yer tekis deyiladi.  

Bazi fikrlarga binoan qadimgi diniy manbalarni sözma-söz qabul qilish shart emas, ayrim qismlarini köchma manoda tushunish mumkin. Biroq musulmonlarning aksariyati bunday fikrlamay, Quronni xudoning aynan sözi, deb ishonishadi. Bu maqolada esa Quronni xudodan kelgan, deb emas, balki Muhammadning sözlari, deb qabul qilinadi va Muhammadning olam haqidagi tushunchasi körsatiladi.

==Quron kosmologiyasi==

Quron kosmologiyasi haqida yozishni islomiy olamning nihoyatda kichkina va sodda ekanligini eslatishdan boshlash lozim. Quronga binoan olam atigi ikki qism: yer va kengligi shu yerga teng osmondan iborat.

Islomda zamonaviy odamlar biladigan boshqa astronomik qamrovlar yöq. Quronda yulduz tizimlari, galaktikalar, vakuum degan narsalar haqida yozilmagan. Yerning koinotdagi bazi boshqa jismlar kabi sayyora, Quyoshning esa boshqa yulduzlar kabi bir yulduz ekani haqida hech nima deyilmaydi. Quron kosmologiyasi asosan qurollanmagan köz bilan körinadigan osmon jismlari bilan chegaralangan; qadimgilar köra olmagan jismlarni tasvirlashda esa qattiq yanglishadi.

Yaratilish zamirida "osmonlar va yer" yotishi Quronda takror va takror eslatiladi, bu ikki narsaning "ajratilishi" esa Allohning butun olamni qanday yaratganini körsatish uchun ishlatiladi.

{{Quote|{{Quron|21|30}}|Kofir bölgan kimsalar osmonlar ham, yer ham tösiq bölganini, bas, Biz ularni ochib yuborganimizni va barcha jonli mavjudotni suvdan qilganimizni körmadilarmi?! Endi ham iymon keltirmaydilarmi?!}}

Bu ikki joyning favquloddaligiga takroran urğu beriladi. Bu ikki joydan boshqa joy eslatilmaydi. Quron mualliflari Allohning hamma narsadan boxabarligini bildirish uchun "yeru osmon" iborasini ishlatib, göyoki butun olam shulardangina iborat ekaniga ishora qilishadi.

{{Quote|{{Quron|21|4}}|aytdi: "Parvardigorim osmonu-zamindagi har bir sözni bilur. U eshitguvchi, bilguvchidir.}}

{{Quote|{{Quron|31|26}}|Osmonlar va yerdagi bor narsalar Allohnikidir. Albatta Allohning Özigina behojat va hamdu sanoga loyiq zotdir.}}

"Osmonlar va yer" shuningdek ichida butun olamni saqlaydigan "idish" kabi tasvirlanadi. Hamma narsa osmon va yer orasida joylashgan.

{{Quote|{{Quron|21|16}}|Biz osmon va yerni hamda ularning orasidagi narsalarni öynab-behuda yaratganimiz yöq.}}

Ajablanarli emas-ki, ushbu "osmon va yer orasidagi" fazo yerda turgan odamning (har doim ham töğri emas) nuqtai nazaridan tushuntirilgan. Atrofga qaraganda, Yer tekis körinadi, ufq esa kuzatuvchi tekis disk markazida turganidek taassurot qoldiradi. Tepaga qaralsa, osmon gardishi ufqqa örnatilgan qattiq kök gumbazdek tuyuladi. Quronda ham aynan shu taassurot tasvirlangan.

{{Quote|{{Quron|41|9}}-{{Quron-faqat-link|41|11}}|Ayting: "Haqiqatan ham sizlar Yerni ikki kunda yaratgan Zotga kofir bölurmisizlar va özgalarni Unga tenglashtirurmisizlar?! Bu barcha olamlarning Parvardigori-ku?! U zot ustida toğlarni qildi va uni barakotli qildi hamda öshada uning yemishlarini töla tört kunda belgilab-taqsimladi. Söraguvchilar uchundir. Söngra tutun holidagi osmonga yuzlanib, unga va yerga "ixtiyoran yoki majburan kelinglar!" degan edi, ular "Öz ixtiyorimiz bilan keldi," dedilar.}}

{{Quote|{{Quron|2|29}}|U shunday zotki, siz uchun Yerdagi barcha narsani yaratdi. Söngra samoga yuzlandi-da, ularni yetti osmon qilib tikladi. U hamma narsani bilguvchidir.}}

Shunday qilib islomiy olamning asosini kördik. Yer - tekis disk, osmon esa - ustma-ust yetti qattiq gumbaz. Quyida bularni batafsil körib chiqamiz.

Yerdan qaralganda, eng ichki osmon gumbazi tepaga örlaydi, Quronda bu osmon aslida asosi yer diski bölgan yettita konsentrik gumbazdan iboratligi aytiladi.

{{Quote|{{Quron|2|29}}|U shunday zotki, siz uchun Yerdagi barcha narsani yaratdi. Söngra samoga yuzlandi-da, ularni yetti osmon qilib tikladi. U hamma narsani bilguvchidir.}}

{{Quote|{{Quron|41|12}}|Bas ikki kunda yetti osmonni barpo qildi va har bir osmonga ishi-vazifasini vahiy qildi. Biz quyi osmonni chiroqlar-yulduzlar bilan bezadik va saqladik. Bu qudratli va bilguvchi zotning taqdiri - ölchovidir.}}

Bu yetti osmon qattiq jismlardir; buni bir necha yöl bilan körsatish mumkin. Boshlanishiga shuni aytish mumkin: osmonlar himoyalash (tom kabi) va saqlash uchun tösiq sifatida xizmat qiladi.

Bu tomning himoyalovchi ekani bunga öxshash oyatlarda eslatiladi:

{{Quote|{{Quron|21|32}}|Biz osmonni qulab tushmaydigan tom qilib qöydik. Ular esa alomatlardan yuz ögiruvchidirlar.}}

Hatto osmonlarga narvon qöyib chiqish mumkin.

{{Quote|{{Quron|6|35}}|Agar sizga ularning yuz ögirishlari oğir botib, u holda yerga biron teshik yoki osmonga biron narvon istab, ularga oyat-möjiza keltirishga qodir bölsangiz. Agar Alloh xohlaganda albatta ularni hidoyat ustida birlashtirgan bölur edi-ku! Bas, hargiz johillardan bölmang!}}

Va nihoyat, osmonlar oğir bölib, jismoniy tayanchga ehtiyoj sezadi. Ayrim musulmonlarning iddaolariga qarshi ölaroq, Quron shunday tayanchlar kerakligini tan oladi, biroq ular közga körinmas, deydi.

{{Quote|{{Quron|13|2}}|Alloh osmonlarni sizlar körgudek ustunlarsiz kötarib qöygan, söngra öz arshini egallab, quyosh va oyni Öz amriga böysundirgan zotdir. Ularning har biri muayyan muddatgacha sayr qilaverar. Barcha ishning tadbirini qilur va sizlar Parvardigoringizga röbarö bölishga iymon keltirishingiz uchun Öz oyatlarini mufassal bayon qilur.}}

Mualliflar bu yerda osmonlar qandaydir tayanchga muhtojligi shundoq ham ayon ekanligini qabul qilishmoqda. Lekin ular bu tayanchlarning körinmas ekanligiga urğu berishyapti, ularning yöqligiga emas.

Quronda shuningdek eng tashqi osmon chuqurligi bir-biriga qöshni osmonlar orasidagi masofaga teng dengiz ostida yotishi yoziladi. Allohning "taxti" (arshi) bu suv ustida bölgan.

{{Quote|{{Quron|11|7}}|U sizlarning qaysilaringiz yaxshiroq ish-amal qilib yashashingizni sinash uchun olti kunda osmonlar va yerni yaratgan zotdir. Ilgari U zotning arshi suv ustida. Qasamki, agar siz: "Shak-shubhasiz, ölganingizdan keyin qayta tirilursizlar," desangiz, albatta kofir bölgan kimsalar: "Bu ochiq sehr-jodudan özga narsa emas," deydilar.}}

Lekin Quronda galaktika, kvazar, klaster yoki vakuum haqida biror gap yöq. Shunchaki suv, taxt va Allohning özi.

Har bir osmon haqidagi malumotlarni Muhammadning "tungi sayohati" haqidagi [http://www.usc.edu/org/cmje/religious-texts/hadith/bukhari/054-sbt.php hadislardan] {{ingl}} topish mumkin. Bu hadislardan qisqacha quyidagilarni keltirish mumkin:

Yetti osmondan har birida köp farishtalar va bir necha boshqa jonzotlar yashaydi. Bu osmonlarga qattiq gumbazlarga örnatilgan eshiklardan kiriladi, har eshik oldida farishta soqchi turadi, har gumbaz-osmonda payğambarlardan biri yashaydi. Masalan, birinchi osmon-gumbazda Muhammad Odam Atoni uchratadi, va (geografiyadan xabari bölmagani uchun) Tigris va Yevfrat daryolari manbalarini topadi. Ikkinchi osmon-gumbazda esa Idrisni uchratadi. Xorun törtinchi, Ibrohim oltinchi, Muso esa yettinchi osmon-gumbazda topiladi.

{{Quote|{{Quron|41|12}}|Bas ikki kunda yetti osmonni barpo qildi va har bir osmonga ishi-vazifasini vahiy qildi. Biz quyi osmonni chiroqlar-yulduzlar bilan bezadik va saqladik. Bu qudratli va bilguvchi zotning taqdiri - ölchovidir.}}

Yulduzlar aslida kattaligi Quyoshdek yoki undan ham katta, hamda uzoqroq jismlar bölishi mumkinligi Quron mualliflari nazaridan chetda qolgan.

Quyosh va oy haqida nisbatan kam malumot beriladi. Joylashuvi haqida faqat ularning yetti osmonda ekanligi aytiladi.

{{Quote|{{Quron|71|15}}-{{Quron-faqat-link|71|16}}|Alloh yetti osmonni qanday ustma-ust qilib yaratganini va oyni ulardagi nur-yoruğlik qilib, quyoshni esa chiroq qilib qöyganini körmadinglarmi?!}}

Bu ikki jism (boshqa yulduz va sayyoralar) bilan birgalikda qattiq osmon gumbazlarida chizib qöyilgan yöllarida suzib yuradi.

{{Quote|{{Quron|21|33}}|Kecha va kunduzni, quyosh va oyni yaratgan zotdir. Barchasi öz falak-fazosida suzurlar!}}

{{Quote|{{Quron|36|40}}|Na quyosh uchun oyga yetish mumkin bölur va na kecha kunduzdan özguvchidir. Barchalari falakda suzib yurur.}}

Va kun oxiriga kelib, quyosh (ehtimol oy va yulduzlar ham) yassi yer diskining ğarbiy chekkasidagi suv töla teshiklardan ötadi.

{{Quote|{{Quron|18|86}}|To kun botadigan joyga yetgach u bir loyqa buloqqa botayotganini kördi va u oldida bir qavmni uchratdi. Biz: "Ey Zul-qarnayn, yo azobga duchor qilursan, yoki ularga yaxshi muomalada bölursan," dedik.}}

Yer diski ustida yashovchi odamlar közidan yiroqlashgach, ular töxtab, tunni qarorgohda ötkazadi.

{{Quote|{{Quron|36|38}}|Quyosh öz qarorgohi sari joriy bölur. Bu qudratli va bilguvchi zotning taqdiri - ölchovidir.}}

Tunda quyosh tongda yana odamlar köziga tushish uchun Allohdan ruxsat sörashi kerak ({{Bukhari|4|54|421}} {{ingl}}).

{{Quote|{{Quron|18|90}}|To kun chiqishga yetib borgach, uning bir qavmi ustiga chiqayotganini kördiki, Biz u uchun quyoshdan biron parda qilmagan edik.}}

Quron tutilish haqida tushunchasi yöqligini namoyon qiladi. Hadislarda Muhammad butun umri davomida faqat bitta Quyosh tutilishini körganini, bu manzara uni qörqitib, taqvosini oshirgani haqida yoziladi. Lekin Quron faqat Oy tutilishi haqida yozadi, u ham qiyomat kuni röy berar emish.

Aslida Quron tutilishlarning iloji yöqligi haqidagi xulosaga olib keladi.

{{Quote|{{Quron|36|40}}|Na quyosh uchun oyga yetish mumkin bölur va na kecha kunduzdan özguvchidir. Barchalari falakda suzib yurur.}}

Quyosh tutilishi uchun Quyosh va Oy (Yerdan qaralganda) bir-biriga "yetib olishi" kerak. Biroq tutilish vaqtida oy körinmaganligi sabab, Quron mualliflari bunga etibor qaratishmagan.

Biroq qiyomat haqida gap ketganda Quron (aslida Oy va Quyosh Yerning turli tomonlarida turgan vaqtda sodir böluvchi) Oy tutilishi Quyosh va Oy "birlashtirilgan" paytda röy beradi, deydi.

{{Quote|{{Quron|75|5}}-{{Quron-faqat-link|75|10}}|Balki inson oldinda fisq-fujur qilmoqni istab:<br> "Qiyomat kuni qachon özi?" deb sörar?!<br>Bas, köz qamashib,<br>oy ham tutilgan holda<br>quyosh va oy birlashtirilgan vaqtda<br> – ana ösha Kunda u inson "qayerga qochib-qutulish mumkin?" deb qolur!}}

Quyosh va Oyning "birlashtirilgani" haqidagi oyatlardan nafaqat bu jismlarning bir-biriga "yetib olishi" faqat qiyomat kunida bölishi, balki Quron mualliflarining Quyosh va Oy kattaligi bir xil, deb öylashganidan ham xabar beradi. Aslida ularning hajmi teng emas, bu ularning Yergacha masofalari har xil ekanligidan kelib chiqqan illuziyadir.

Quron mualliflari Quyosh va Oy tutilishlarni faqatgina boshdan kechirmay, aslida ularga sababchiligini bilishmaganidek, kecha va kunduz almashinishiga ham Quyosh va Yerning öz öqi atrofida aylanishi sababchiligini bilishmagan. Quronda kecha shunchaki kunduzning yöqligi emas. Kecha va kunduz Alloh yaratgan maxsus mohiyat, vujud bölib, ular osmon jismlaridan mustaqil ravishda özaro hayot kechiradi.

{{Quote|{{Quron|3|27}}|Kechani kunduzga kiritursan va kunduzni kechaga kiritursan, ölikdan tirikni chiqarursan va tirikdan ölikni chiqarursan hamda istagan kishingga behisob rizq berursan.}}

{{Quote|{{Quron|13|3}}|U Yerni yoyiq qilib yaratib, unda toğlar va daryolar paydo qilgan zotdir. U Yerdagi har mevani ikkitadan - juft-juft qilib yaratdi. U kechani kunduz ustiga yoyar. Albatta, buda tafakkur qiladigan qavm uchun oyat-ibratlar bordir.}}

{{Quote|{{Quron|22|61}}|Bunga sabab Alloh kechani kunduzga kiritishi va kunduzni esa kechaga kiritishi va shak-shubhasiz Alloh eshitguvchi, körguvchi ekanligidir.}}

Kunduz va kecha Quyosh, Oy yoki boshqa biror osmon jismidan mustaqil xilqatligi ayon qilinadi. Bir oyatda birga eslatilishiga qaramay, kecha va kunduz Quyoshdan mustaqil körsatilib, bularga aslida Quyosh sababchiligi etiborga olinmaydi.

{{Quote|{{Quron|7|54}}|Albatta, Parvardigoringiz - Alloh shunday zotdirki, osmonlar va yerni olti kunda yaratib, söngra Öz arshiga örnashdi. U kechani kunduzga örar shoshilgan holda quvib yurar. U quyosh, oy va yulduzlarni Öz amriga böysundirilgan holda. Ogoh bölingizkim, yaratish va buyurish faqat Unikidir. Barcha olamlar Parvardigori - Alloh buyukdir.}}

{{Quote|{{Quron|14|33}}|U doimo aylanib turuvchi quyosh va oyni ham sizlar uchun böyinsundirdi. Yana kecha va kunduzni sizlar uchun böyinsundirdi.}}

{{Quote|{{Quron|21|33}}|Kecha va kunduzni, quyosh va oyni yaratgan zotdir. Barchasi öz falak-fazosida suzurlar!}}

{{Quote|{{Quron|31|29}}|Alloh kechani kunduzga kiritishini, kunduzni kechaga kiritishini hamda quyosh va oyning har birini belgilangan muddatga joriy böladigan qilib böysundirib qöyganini va Alloh shak-shubhasiz qilayotgan amallaringizdan ogoh ekanini körmadingmizmi?!}}

{{Quote|{{Quron|39|5}}|U osmonlar va yerni haq bilan yaratgandir. U kechani kunduzning ustiga örar, kunduzni kechaning ustiga örar. U quyoshni ham, oyni ham böysundirib qöygandir. har biri malum muddatgacha joriy bölur. Ogoh bölingizkim, U qudratli va benihoya mağfiratli zotdir.}}

Shunday qilib Quyosh kunduz va kechaga sababchi emas ekan, uning ikki asosiy osmon chiroğidan biri bölishidan boshqa yana qanday vazifasi bor?

Malum bölishicha, bu jismlarning vazifasi vaqt va taqvimni belgilash ekan.

{{Quote|{{Quron|6|96}}|tongni chiqarguvchidir. U kechani sukunat - orom qilib qöydi, quyosh va oyni esa hisob ölchovi qildi. Bu qudratli va bilguvchi zotning ölchovidir.}}

{{Quote|{{Quron|10|5}}|U quyoshni ziyo sochguvchi, oyni yoruğlik qilgan va sizlar yillarning sanoğini hamda hisobini bilishlaringiz uchun uni manzil-burjlarga bölib qöygan zotdir. Hech shak-shubhasiz, Alloh bu haq bilan yaratdi. U zot biladigan qavm uchun Öz oyatlarini mufassal bayon qilur.}}

Quron tarjimalaridan uning mualliflari yulduz va sayyoralarni bir-biridan farqlay olgani yoki olmagani aniq emas, chunki bir söz ham unday, ham bunday tarjima qilingan. Lekin qadimda odamlar sayyoralarni yulduzlardan farqlashganini (sayyoralar harakati sezilarli) nazarda tutib, ilk musulmonlar ham ularning farqiga borishgan, deb taxmin qilamiz.

Biroq yulduzlarning yaqin joylashgan kichkina jismlar ekani haqidagi xato ishonch nafaqat ularning eng ichki gumbazda joylashgani haqidagi tasavvurda namoyon böladi. Boshqa qadimgi odamlar kabi, Quron mualliflari ham meteorlarni "qulayotgan yulduzlar" deb öylashgan. Ustiga ustak, arablarning harbiy fikrlashiga binoan, ular maqsadsiz qulamaydi. Ularning shayton va jinlarga qarshi qurol ekanligi aytiladi.

{{Quote|{{Quron|67|5}}|Darhaqiqat Biz eng yaqin osmonni chiroqlar bilan bezadik va ularni shaytonlarga otiladigan toshlar qilib qöydik. Biz ular uchun olov-dözax azobini ham tayyorlab qöygandirmiz.}}

{{Quote|{{Quron|72|8}}|Albatta bizlar osmonga taqilgan edik, uning kuchli qöriqchilar va yulduzlar bilan töla ekanligini kördik.}}

Birinchi va muhim xulosa Yerning yassiligidir. Quron mualliflari "yoyiq" manosini berish uchun arablar "gilam" töshashni bildiradigan sözni qöllashadi.

{{Quote|{{Quron|15|19}}|Yerni esa yoyiq - keng qildik va unda toğlarni örnatib qöydik hamda unda moslangan turli-tuman narsalarni undirib-östirdik.}}

{{Quote|{{Quron|20|53}}|U zot yerni sizlar uchun beshik - qarorgoh qilib qöydi va unda yöllar paydo qildi hamda osmondan suv yoğdirdi. Bas, Biz u yordamida turli nabotot navlarini undirib chiqardik.}}

{{Quote|{{Quron|43|10}}|Ösha zot sizlar uchun yerni beshik-qarorgoh qilib qöydi va yöl topishlaringiz uchun unda yöllarni qildi.}}

{{Quote|{{Quron|50|7}}|Yerni esa yoyiq - keng qildik va unda toğlarni örnatib qöydik hamda unda har turli gözal juftlarni undirib-östirdik.}}

{{Quote|{{Quron|51|48}}|Yerni esa yoyiq-keng qilib qöydik. Bas, naqadar yaxshi yoyguvchidirmiz.}}

Bundan tashqari Quronda agar manzarani tösuvchi toğlar bölmaganida, Yerning tekisligi naqadar ayon bölishiga urğu beriladi.

{{Quote|{{Quron|18|47}}|Biz toğlarni yurgizadigan va siz Yerni ochiq-yalanğoch köradigan Kunni! U Biz ulardan birontasini qöymay yiğdik.}}

Yana gilamni surib yoki bukib yubormaslik uchun qoziq qoqilganidek, Yerga toğlar qoziq qilib qoqilgani yoziladi.

{{Quote|{{Quron|16|15}}|U zot Yer sizlarni tebratmasligi uchun unda toğlarni barpo qildi, daryolarni va adashmasliklaringiz uchun yöllarni paydo qildi.}}

{{Quote|{{Quron|78|6}}-{{Quron-faqat-link|78|7}}|Biz yerni bir töshak, toğlarni esa qoziqlar qilib qöymadikmi?!}}

{{Quote|{{Quron|65|12}}|Alloh yetti osmonni va yerdan ham öshalarni mislini yaratgan zotdir. amri farmoni ularning örtasiga nozil bölib-tarqalib turur. Toki sizlar Allohning barcha narsaga qodir ekanligini va Alloh barcha narsani bilimi bilan ihota qilib olganini bilishlaringiz uchun.}}

Osmonlarning yetti konsentrik gumbazi umuman olganda sodda bölsa, yetti yerni tasavvur qilish qiyinroqdir. Quronda bu haqida "samodan tushadigan" va "unga kötariladigan" narsalar bölganidek, "yerga kiradigan" va "undan chiqadigan" narsalar borligi bilan shunday ishora qilinadi.

{{Quote|{{Quron|57|4}}|U osmonlar va yerni olti kunda yaratib, söngra Öz arshiga örnashgan zotdir. U yerga kiradigan narsalarni ham, undan chiqadigan narsalarni ham, samodan tushadigan narsalarni ham, unga kötariladigan narsalarni ham bilur. Sizlar qayerda bölsangizlar, U sizlar bilan birgadir. Alloh qilayotgan amallaringizni körib turguvchidir.}}

===Jannat va dözax qayerda?===

Islom kosmologiyasi jannat va dözax borasida nasriy bölib, ularni osmonlar va yerdan iborat koinot ichiga soladi. Muhammadning "tungi sayohati" yetti osmonning har birida ötib ketgan va jannatda yashayotgan payğambarlar bilan ishğol ekanligini körsatadi. Bu Quronda berilgan jannat hajmiga mos keladi.

{{Quote|{{Quron|57|21}}|Parvardigoringiz tomonidan böladigan mağfiratga hamda Alloh va Uning payğambarlariga iymon keltirgan zotlar uchun tayyorlab qöyilgan, kengligi osmon va yerning kengligi kabi bölgan jannatga shoshilingiz! Bu Allohning fazlu marhamati bölib, uni Özi xoxlagan kishilarga ato etur. Alloh uluğ fazlu marhamat sohibidir.}}

Va agar jannat birinchi osmon tepasida ekanligidan, dözaxning birinchi yer ostida ekanligi, yetti yer orasidagi fazoni töldirib turishi kelib chiqadi. Bu dözaxning butunlay yopiq joy qilib tasvirlanishiga mos keladi.

{{Quote|{{Quron|7|41}}|Ular uchun jahannamdan töshak, ustlaridan esa choyshablar bölur. Zolimlarni mana shunday jazolagaymiz.}}

{{Quote|{{Quron|9|49}}|Ularning orasida: "Menga izn bergin, meni fitnaga solmagin," deydigan kimsalar ham bordir. Ogoh bölingizkim, ular fitnaning öziga tushdilar. Shak-shubha yöqki, jahannam kofirlarii örab olguvchidir.}}

Dözax zindon sifatida tasvirlanadi.

{{Quote|{{Quron|17|8}}|shoyad Parvardigorlaringiz sizlarga rahm qilsa. Agar qaytsangizlar, biz ham qayturmiz. Biz kofirlar uchun jahannamni zindon qilib qöyganmiz.}}

Quronning Yusufali va Shakir tarjimalarida kuzatuvchi dözaxda yashovchilarni körishi uchun "pastga qarashi" kerakligi aytiladi ({{Quran|37|55}} {{ingl}}).

Shunday qilib islomiy olamni örgandik.

Quron ilmiy kitob emas. Olam tuzilishi haqida maktab darsligi Qurondan köproq va aniqroq axborot beradi.

Quronda ochiq qilib, "olam shunday tuzilgan," deyilmasa ham, undagi ishoralardan yuqoridagi manzara kelib chiqadi. Bu manzara olam haqida 7-asr Arabistonida tarqalgan mifologik qarashlarga mos kelishi ajablanarli emas.

Qurondagi butun olam yer va uning ustiga örnatilgan gumbazlardangina iborat tor joydir. Galaktikalar, yulduz tizimlar, kosmik fazo degan qamrovlar yöq.

Yer ustma-ust taxlangan yetti yassi diskdan, osmon esa bir-biriga kiydirilgan yetti gumbazdan iborat. Quyosh, Oy, yulduz va sayyoralar kabi osmon jismlari esa mayda chiroqlar bölib, eng ichki gumbazga taqilgan. Quyosh loyqa suvga tushib, yer ostiga kirib ketsa, Allohdan ertaga yana qaytib chiqishga ruxsat söraydi. Jannat tepadagi gumbazlarda, dözax esa yer ostida joylashgan.

*[[Ozbekcha maqolalar - Articles in Uzbek|Özbekcha maqolalar (Articles in Uzbek)]]